طراحي معماري فضاي مدارس:

تجربه هاي نوين معماري در كشور هاي مختلف جهان عموما در آزاد سازي استعداد نهفتۀ دانش آموزان تكيه ميكنند و با خلق فضاي فيزيكي مناسب در مدرسه ها در پي آنند كه(مدرسه زندان نباشد ) زيبا ترين لحظه اش خوردن زنگ آخر، فرار بچه ها به بيرون از مدرسه و رهايي از آن نباشد.

مدرسه زيبا و سر سبز، يادگيري را آسان كرده، نشاط و شادابي را براي كودكان به ارمغان مي اورد و متقابلا مدرسه نامناسب و كثيف، تنگ و تاريك، خشك و بي روح، خمودگي و كسالت و افسردگي براي دانش آموزان به همراه دارد و براي ميزان يادگيري و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تاثير منفي مي گذارد.

امروزه درگير كردن دانش آموزان با محيط آموزشي شان چالش عمده مديران مدرسه است .انتخاب نامي مناسب براي مدرسه از جمله عواملي است كه تاثيري مستقيم بر رابطه دانش آموزان با محيط مدرسه دارد.

هر دانش آموزي در آن مدت زمان كه در مدرسه است نام مدرسه را چندين با بر زبان مي آورد و نا خوداگاه تحت تاثير نام مدرسه قرار مي گيرد.

اسامي مهم در مدارس موجود را ميتوان به شرح زير طبقه بندي كرد:

1. نام هاي با بار ارزشي فرهنگي و عقيدتي نظير: فرهنگ، دانش، صداقت،ادب،گلستان
2. مناسبت ها ،روز هاي مهم،
3. اسامي شخصيت ها و قهرمانان تاريخي: بوعلي، امير كبير، حافظ.نام گل،شهر،افراد نيكوو واقف مدرسه

هر يك از اسامي مي تواند براي كودكان الهام بخش باشد و در شخصيت و چگونگي شكل گيري افكار و اعمال آن ايفاي نفش كند .به طور كلي به عنوان پل ارتباطي بين گذشته حال آينده ايفاي نقش مي كند.

بنابر اين نام مدرسه مي تواند زمينه آشناي نسل جوان را با فرهنگ خودي گذشته تاريخي ملت خيش فراهم آورد. پژوهش هاي اخير نشان ميدهد كه بين فضاي فيزيكي دانش آموزان و سطح آموزشي آنان رابطۀ مستقيم وجود دارد.

محيط آموزشي اي كه طراحي خلاقانه اي داشته باشد، به محصلين كمك ميكند در دوره هاي پيش از كالج و آمادگي براي تحصيلات عاليه خوب رشد كند وقدرت خلاقيتشان را رشد دهند.

بر همين اساس چهار حوزه اصلي در طراحي محيط هاي يادگيري و جود دارد كه شامل:

1. فضايي :خودماني، باز، بسته، فعال، ساكت، ارتباط با طبيعت، يادماني، تكنيكي
2. رواني: آرامش بخش، ايمن، لذت بخش، بازي، شبيه سازي، خلق، تشويق روحي، حس اجتماعي
3. فيزيكي: گرما، سرما، خنكي، دنج، لذت بصري، معطر، بافت
4. رفتاري: مطالعه فردي، همكاري، كار گروهي، فعاليت هاي بدني، نوشتن، خواندن، كار با كامپيوتر، موسيقي، تئاتر، ارائه، طراحي، ساخت،آموزش، استراحت، بازي

عوامل مورد توجه در طراحي فضاهاي آموزشي عبارتند از:

عوامل نمادي : استفاده از مبلمان ها و عناصر معماري داخلي جهت هويت دادن به فضا و تكنيك فضاها

ابعاد انساني – اجتماعي: ايجاد محدوديت و جذب افراد بت عوامل طراحي

عوامل فيزيكي – معماري: توجه به عوامل حرارتي، برودتي، نور، صدا و ….

عوامل روانشناختي – فردي: تاثير مسائلي مانند ميزان هوش، رشد، شخصيت، انگيزه ها و …

لويي كان معتقد است:

 در آداب و رسوم مربوط به تاريخ معماري سه عامل ثابت وجود دارد: مدرسه، معبر و فضاي سبز. مدرسه از ديد وي فضايي بود كه انسان براي تامين خواسته خود در فراگيري از آنها استفاده كند اين مكان تنها براي يادگيري و آموختن عقايد و نظريات نمي باشد .

بلكه براي فهم و ادراك دلايل وجود هر چيز و مناسبت هاي دو جانبه و روابط بين انسان و طبيعت نيز مورد استفاده قرار ميگيرند.

هانس شارون در طراحي مدرسه داراي دو ديدگاه بود:

انسانگرايانه و گروه كاري. انسان گرايانه به مفهوم سكونت در مكان، ايجاد فضايي براي گروه بازي)براي كودكان 6تا 9 سال جهت تاكيد بر انسجام شخصيت اجتماعي بچه ها و توسعه اجتماعي و فهم با يكديگر بودن از طريق بازي(؛ گروه كاري (تاكيد بر مهارت بچه ها  9تا 12 سال (به جهت درك بيشتر فرد با گروه بودن و ايجاد كلاس هايي با فرم بزرگتر و بازتر و فضاي اجتماعي براي توسعه فهم مسئوليت اجتماعي

پيام هاي فيزيكي مدرسه

زمينه بهره وري از فعاليت هاي خويش را بالا مي برد(طراحان و معماران) پيام هاي آموزشي و تربيتي قابل انتقال از طريق فضاي فيزيكي الف) پيام هاي فرهنگي ،كتيبه ها ،نمازخانه ها ، تابلوها

پيام هاي بهداشتي و سلامتي (كيفيت ساختمان بهداشت كلاس ها)

ساخت فضاي فيزيكي مدرسه نيازمند رعايت ضوابط و استانداردهاي فني مهندسي

بررسي عوامل تأثيرگذار بر ارتقاء كيفيت محيط هاي يادگيري:

مخاطب شناسي

ضرورت و فوايد شناخت مخاطب، ويژگي هاي زيستي، عاطفي، رواني، مسائل و مشكلات اجتماعي، وضعيت ديني و مذهبي و..

انسان و اواسط كودكي,از 7سالگي تابلوغ، رشد اجتماعي و جسمي در دورة سوم كودكي، سازگاري با محيط مدرسه

تعريف رنگ، تأثير رنگ بر فضا، اشكال هندسي و رنگ ها، رنگ شناسي در محيط هاي آموزشي، نور در محيط هاي يادگيري(كاربرد نورطبيعي)

روانشناسي كاربر ومحيط هاي يادگيري

ايجاد امنيت رواني در محيط هاي يادگيري

ايجاد امنيت كالبدي وآسايش محيطي در محيط هاي يادگيري

به طور كلي بيشترين آسيب وارده به فضاهاي آموزشي به ترتيب به فضاي كلاس , تجهيزات كلاس، تجهيزات خارج كلاس و فضاي سبز مدرسه ميباشد.

در تمام اين موارد كمترين آسيب از سوي دانش آموزان ابتدايي و بيشترين آسيب از سوي دانش آموزان مقطع راهنمايي و دبيرستان است .

مطلوب آن است كه مدارس از نور طبيعي و مصنوعي به طور همزمان استفاده كنند.

بهترين جنس براي نيكمتها , تركيب چوب و آهن است.

23 در صد عوامل آسيب زا نداشتن فرهنگ صحيح استفاده دانش آوزان و اولياي مدرسه از وسايل است .

نتايج مطالعات رفتار شناختي نشان مي دهد كودكان در سنين دبستان:

مدت زمان تمركز كودك روي يك فعليت كوتاه است.

كودك در سنين پايين تر گروه هاي كوچكتر را بيشتر ترجيح ميدهند .

كودكان تمايل فراواني به تجربه ي اشيا و محيط از راه لمس دارند.

محيط براي كودك زير 6 سال چيزهايي است كه به ان ها مي انديشند.

شناخت تاثيرات عناصر محيط و فرم بر ادراك هاي حسي دانش آموزان:

در 10 سال اخير بررسي رفتار اجتماعي انسان در ارتباط با محيط فيزيكي و استفاده فرد از محيط در روند تعامل اجتماعي بر اساس مفاهيم كليدي

مورد توجه پژوهشگران واقع شده است . آنچه مسلم دانسته شده نظام پيچيدة محيط و رفتار است و پرسش ها اشاره به خلق محيط هايي تاثير پذير دارند كه استفاده كننده ميتواند به كمك گسترش گنجينه هاي رفتاري در آنها به تعامل بپردازد.

جايگاه ادراك هاي حسي در فرايند درك واقعيت

مهم ترين ابزار براي تفسير طبيعت جهان اطراف ما و محيط طراحي شده ابزار حسي است.

ادراك هاي حسي در فرايند آموزش

مغز كامپيوتري است كه قدرت و ظرافت بسياري دارد .اما بيشتر قياسي(آنالوگ) است تا رقومي و ديجيتال. درك فوري حقيقت بدون توجه آگاهانه يا استنتاج از آگاهي درون. اين آگاهي غريزي كه براي مغز اين حد راحت است به وسيلۀ سيستم آموزش رسمي ما مورد حمله قرار گرفته است .

ادراك هاي حسي زمينه ساز ادراك هاي پنهاني ذهن

الف) درك محرك هاي حسي: محرك هاي حسي از راه بينايي شنوايي بويايي چشايي و لامسه به دو گونه قابل ادراك ميشوند:

1. ادراكات ساده (فرم رنگ نور بافت آهنگ صدا بو مزه خصوصيات قابل لمس حركت و زمان
2. ادراك هاي پيچيده (ادراك هاي ساده توسط ذهن به صورت ادراك هاي پيچيده پردازش ميشوند

ب) الگوهاي ذهني و اعضاي حسي

فرايند ادراك هاي حسي داراي پنج مرحله است:

1)شناسايي الگو 2)شناسايي فرم 3)نسبت دادن مفهوم به فرم 4) وارد كردن احساسات 5)واكنش به 4 مرحلۀ قبل

ادراك حسي انسان در برخورد با عناصر محيط

حس بينايي

مهمترين قابليت و يا توانمندي انسان در ادراك فضا قابليت بصري است كه مهم ترين حس از حواس 5 گانه محسوب ميشود .

حس شنوايي

هر نتي كه شنيده ميشود درون شنونده جان ميگيرد و يك فرم پيدا ميكند .يك احساس حالتي وصفي يا عاطفي را بر مي انگيزد.

حس بويايي

بو حتي ميتواند به يك فضا هويت ببخشد. حس كردن يك بو ممكن است ياد آور يك فضا و يا حتي يك اتفاق باشد؛ بوي شمال / رطوبت و بوي دريا و بوي درختان آنجا ست.

حس لامسه

ميتوان حد فاصل يك فضا با اطراف را از راه حس لامسه پيدا كرد .

تاثير عناصر طبيعت بر ادراك هاي حسي انسان(آب – خورشيد – خاك – باد -گياهان )

آب

آب از نظر فرم نرم و روان و تابع ظرف خود است. در سه حالت فيزيكي جامد / مايع / گاز وجود دارد .

آب و حواس 5 گانه:

حس شنوايي

صداي غرش آبشار حس صلابت و غرور

حس بينايي

اب روان حس ارامش

حس بويايي

بوي باران /بوي بهار حس تازگي و نو شدن

حس لامسه : تجربه ي حس لامسه از مواجهه با اب احساس صميميت و مهر است.

حس چشايي : اب بي مزه و گواراست و تذت نوشيدن ان با هيچ نوشيدني قابل قياس نيست.

خاك

بافت : بافت خاك يادآور صورت اوليه ي حيات انسان است كه متكامل ترين موجود بشري است.

بافت خاك در تركيب با ساير عناصر : خاك در تركيب با اب بسيار شكل پذير و منعطف ميشود . خاك ميتواند به صورت غبار و تحت تاثير جريان هوا به حركت در ايد و در پيرامون خود پخش گردد.

رنگ

خاك رنگ كرمي دارد و به تنهايي القا كننده ي سكون كوير و يكنواختي است.

رنگ خاك در تركيب با ساير عناصر : پديده ي سراب ناشي از تغير رنگ خاك در چشم ناظر در اثر تابش افتاب بر ان است.

شكل :خاك شكل بستري را كه بر ان گسترده شده است تشكيل ميدهد و هم از ان تاثير ميپذيرد .

بو :

بوي خاك بوي اشنايي است . خاك به تنهايي و به صورت خالص بوي بسيار ملايم و كم رنگي دارد كه گاه تداعي كننده ي گورستان و مرگ است .

ادراك هاي حسي در برخورد با فرم هاي متنوع خاك در طبيعت

شكل تپه ماهواره ها حس نرمي و سازگاري و حس خستگي و ملايمت را القا ميكند . در تماشاي سخره حس سختي و انعطاف پذيري ايجاد ميشود.

گياهان

رشد دارند و با گذشت زمان تغيير ميكنن. از نظر زيستي نيازمند آب / خاك و نور است .

خورشيد

عامل اصلي ايجاد نور در محيط خورشيد است. كمبود نور موجب ايجاد غمگيني و كسالت ميشود. طول موج دارد.

باد

باد قابل مشاهده نيست و از روي نشانه هاي موجود ميتوان به ان پي برد. در محيط تغييرات آني و لحظه اي به وجود مي آورد.

نقش محيط بر آموزش و پرورش :

نقش محيط در زندگي ملت ها هنگامي بيشتر مشخص ميشود كه فنون استفاده از فضا اصولي تر شوند. طبيعت همان فرهنگ است . محل زندگي كودك را با بينش ها و قواعد آشنا ميكند.

نقش اموزش و پرورش بر محيط

در طول هزاران سال جوامع بشري توانستند با رعايت ساز و كارهاي مادي و زيست شناختي كه سبب توليد مجدد منابع ميشوند معاش خود را از طبيعت بدست آورند. آموزش و پرورش به اين نگرش ها كمك ميكند: چه رسمي چه غير رسمي آموزش و پرورش در واقع به عقل به عنوان

ارزش بنيادي كه با سازماندهي كارها را پيش ميبرد ارج مي نهد و مسلك توليد و مصرف را به عنوان معيارهاي تمدن و زندگي بهتر اشاعه ميدهد.

روند و تاثير تكنولوژي و آموزش و پرورش

پيشرفت علمي و فني ابزارهاي پيشرفته تري در اختيار آموزش قرار داده است. در نسل اول ماشين، حضور معلم كامل كننده است.

در نسل دوم كه با اختراع چاپ شروع ميشود ماشين به توليد كتاب كمك ميكند.

در نسل سوم ماشين ميزان بينايي و شنوايي را گسترش ميدهد.

در نسل چهارم

ارتباط به طور مستقيم بين انسان و ماشين برقرار ميشود.

ضرورت تدوين

يكي از ويژگي هاي عصر حاضر سرعت تحولات همه جانبه در زندگي انسان ها است. نهاد آموزش و پرورش به دليل وابستگي گسترده به مردم و فعل و انفعالات اجتماعي بيش از ساير نهادها در معرض تغيير و تحول قرار دارد.

و در كشاكش اين تحولات نه تنها خود متحول ميشود بلكه بستر تحول آفريني را فراهم ميكند و زمينه را براي بروز دگرگوني هاي آينده مساعد خواهد كرد.

از آنجا كه اصولا آموزش و پرورش انسان هاي فردا را تربيت ميكند و نسل هاي امروز را براي زندگي در جامعه فردا آماده ميكند در نتيجه از هم اكنون بايد به فكر آينده بود و براي دستيابي به آموزش و پرورش نوين متناسب با تحولات آتي چاره انديشي كرد.

منبع: rentcheap